به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین عباس پسندیده در نشست علمی مجازی «پژوهش های اسلامی روان شناختی(ظرفیت ها و چالش ها)» از سلسله نشست های همایش مجازی «علوم انسانی- اسلامی، پژوهش و فناوری» که از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث با همکاری پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، در تبیین چالش های پیش روی پژوهش های روانشناسی اسلامی اظهار داشت: یکی از چالش های بسیار مهمی که ما داریم چالش روش شناسی است یعنی نوع مطالعاتی که ما در بحث های اسلامی روانشناختی داریم، این مطالعات به لحاظ روشی اشکالاتی دارد.
رئیس پژوهشکده اخلاق و روانشناسی اسلامی با تأکید بر این که باید رویکردهای کلان در این حوزه را بررسی کنیم، گفت: فهم و بررسی این مسأله می‌تواند به تبیین هرچه بیشتر و بهتر بحث ما کمک کند و در کل باید بگوییم که سه رویکرد کلان در این حوزه وجود دارد و رویکرد اول رویکرد انطباقی صرف است.
وی اضافه کرد: رویکرد انطباقی یا رویکرد همانندی یا رویکرد این همانی به عنوان رویکرد نخست شناخته می‌شود، به این معنا که در برخی از پژوهش هایی که در بحث های اسلامی روانشناختی وجود دارد فقط به این می پردازد که ما از مطالعات اسلامی برای تأیید و نشان دادن هماهنگی آموزه های دینی با مطالعات و تحقیقات روانشناختی استفاده می کنیم.
حجت الاسلام والمسلمین پسندیده در بخش دیگری از سخنان خود ابراز داشت: بنابراین در این رویکرد افراد مایل هستند نظریه های روانشناختی را اخذ کنند و بعد آیه یا روایتی از منابع اسلامی انتخاب و هماهنگی این دو را با هم نشان بدهند که در این مطالعات انطباقی یا تطبیقی فقط هدف تأیید پژوهش های روش شناختی است.
حجت الاسلام عباسی با بیان این که این رویکرد خالی از اشکال نیست، عنوان کرد: اشکال این عمده این روش این است که اگر آیه و روایت دیگری به این مجموعه اضافه شود ممکن است نتیجه تحقیقات تغییر کند؛ بنابراین یکی از مشکلات بزرگ در حوزه مطالعات اسلامی روانشناختی این گونه مطالعات است که بعضا به آن توجهی نمی‌شود.
وی با بیان این که رویکرد دوم رویکرد تطبیقی انطباقی انتقادی بین دیدگاه اسلام و دیدگاه های روانشناختی است، ابراز داشت: این رویکرد می‌گوید: ما یافته های مطالعات اسلامی و روانشناختی را بر هم تطبیق می دهیم ولی نگاه ما باید انتقادی و نقادانه باشد و بسنده نکنیم که یکی از آیات و روایات گرفته شود و با نتایج تحقیقات روانشناسی مقایسه شود.
حجت الاسلام والمسلمین پسندیده ادامه داد: این رویکرد می‌تواند مشابهت ها و تمایز ها را نشان بدهد و خوبی این رویکرد این است که این نوع پژوهش اشکال رویکرد اول را نخواهد داشت ولی نکته ای که در این نوع مطالعات وجود دارد این است که مطالعات تطبیقی انطباقی انتقادی برای نقطه شروع خوب است ولی به عنوان یک قرارگاه و آخر خط مناسب نیست.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: رویکرد سوم رویکرد تأسیسی است که بنده آن را مطرح کرده و از آن به تئوریزه کردن آموزه های دینی یاد می کنم، مثلا وقتی قرآن کریم در قضیه فرعون تأکید دارد که استخفاف نتیجه اش اطاعت است توصیفی از واقعیت است که تحلیل روانشناختی دارد و باید به این سؤال پاسخ بدهیم که مبتنی بر چه نظریه ای خواهد بود؟ بنابراین احتیاج به تئوریزه کردن دارد
وی ادامه داد: قرآن کریم در جایی می‌فرماید: «لا یَسْأَمُ الْإِنْسانُ مِنْ دُعاءِ الْخَیْرِ وَ إِنْ مَسَّهُ الشَّرُّ فَیَؤُسٌ قَنُوطٌ» یعنی انسان هیچگاه از خواستن چیزهای خوب خسته نمی‌شود ولی اگر این آدم دچار بلا و سختی شود دچار ناامیدی می‌شود؛ حال روانشناسی نظریه ها را تبیین می‌کند و در این جا باید پاسخ بدهد که یأس و نا امیدی چه تبیینی دارد؟ این آیه شریفه می‌تواند این نظریه را داشته باشد که کسانی که همیشه دنبال لذت هستند و دلشان می خواهد هیچگاه سختی و گرفتاری نبینند دچار نا امیدی می شوند و این رویکرد تئوریزه کردن است.
عضو هیأت علمی دانشگاه قرآن و حدیث با بیان این که در اوایل انقلاب بیشتر رویکرد انطباقی داشتیم و دنبال اسلامیزه کردن روانشناسی بودیم، گفت: اسلامیزه کردن روانشناسی نه خدمت به علم است نه دین بلکه فقط یافته های روانشناسی را تقدیس می‌کند؛ بعدها رویکرد تطبیقی توسعه پیدا کرد و اکنون مطالعات آرام آرام به سمت رویکرد سوم حرکت می‌کند ولی ضعیف است، هرچند تحقیقاتی به این سمت و سو رفته است.
